نیمه شعبان
جشن نیمه شعبان
جشن نیمه شعبان
نیمه شعبان سالروز تولد حضرت مهدی(عج)، امام دوازدهم شیعیان است که در دوران غیبت به سر میبرد. در برخی روایات، شب نیمه شعبان پس از شب قدر برترین شبها دانسته شده است. گروهی از شیعیان در این شب به شب زندهداری و اعمال مذهبی مشغول میشوند. برخی از اهلسنت و طریقتهای تصوف نیز به فضیلت این شب معتقدند.
جشن نیمه شعبان از جشنهای بزرگ شیعیان است که به مناسبت میلاد امام مهدی(عج) برگزار میشود. در ایران، مسجد جمکران و در عراق، کربلا محل تجمع شیعیان در نیمه شعبان است. پس از انقلاب ۱۳۵۷ش روز نیمه شعبان در تقویم ایران تعطیل رسمی اعلام شده است.
جایگاه و اهمیت
نیمه شعبان از مناسبتهای مهم شیعیان که براساس گزارشهای تاریخی و طبق دیدگاه مشهور شیعه، امام مهدی(عج) در ۱۵ شعبان[۱] سال ۲۵۵[۲] یا ۲۵۶ق[۳] به دنیا آمده است. امام مهدی(عج)، دوازدهمین امام شیعیان و به اعتقاد آنان مهدی موعود است.[نیازمند منبع] گروهی از شیعیان به همین مناسبت این شب را جشن میگیرند.
همچنین شب نیمه شعبان از شبهای بافضلیت شناخته میشود و در روایات به انجام اعمال عبادی خاصی در آن توصیه شده است.[۴]
جشن میلاد امام مهدی(عج)
مراسم احیا و جشن نیمه شعبان در مسجد جمکران
گروهی از شیعیان بهمناسبت سالروز میلاد امام مهدی(ع) اقدام به برگزاری جشن، چراغانی، مولودیخوانی، قربانی و توزیع غذا میکنند. در ایران برگزاری این جشنها در دوره جمهوری اسلامی پررنگتر شده است و روز نیمه شعبان در این کشور تعطیل رسمی و روز جهانی مستضعفان نامیده شده است.[۵] بزرگترین جشنها در ایران در مسجد جمکران در قم برگزار میشود.[۶] پیش از انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ش نیز مسجد صدریه تهران از مکانهای برپایی جشنهای نیمه شعبان بود.[۷]
در عراق نیز شیعیان ضمن برگزاری جشن نیمه شعبان، به زیارت امام حسین(ع) میروند. پیادهروی به سمت کربلا در ایام نیمه شعبان مرسوم است. جشنهای نیمه شعبان توسط شیعیان در کشورهای بحرین، یمن، مصر، لبنان، سوریه و هند نیز برگزار میشود.[۸]
فضیلت شب نیمه شعبان
در روایتی از امام صادق(ع) شب نیمه شعبان برترین شبها پس از شب قدر معرفی شده است.[۹] روایات نقلشده از پیامبر اکرم(ص) و امامان شیعه بر اهمیت شبزندهداری و عبادت در شب نیمه شعبان تأکید دارد؛ از جمله در روایتی آمده است: جبرئیل در شب نیمه شعبان پیامبر(ص) را از خواب بیدار کرد و به برپایی نماز، قرائت قرآن، دعا و استغفار در این شب سفارش نمود.[۱۰] در روایتی دیگر، یکی از همسران پیامبر(ص) از عبادت خاص و سجدههای طولانی پیامبر در شب نیمه شعبان خبر داده است.[۱۱] در احادیثی از امام علی(ع) و امام صادق(ع) نیز بر عبادت و انجام اعمال خاص شب نیمه شعبان سفارش شده است.[۱۲]
بنا بر روایات بخشی از فضیلتهای شب نیمه شعبان عبارتند از:
- گشایش درهای خشنودی، بخشش، روزی و نیکی؛[۱۳]
- تقسیم روزی و ثبتشدن زمان مرگ انسان؛[۱۴]
- بخشیدن همه انسانها غیر از مشرک، قمارباز، قطع رحمکرده، شراب خوار و فردی که بر انجام گناه اصرار میورزد.[۱۵]
اسامی دیگر
- شب برات: نیمه شعبان در فرهنگ و ادب فارسی، شب برات نامیده شده است. از آنجا که در شب نیمه شعبان خدا، برات[یادداشت ۱] آزادی از جهنم را به بندگان خود میبخشد به این شب، شب برات گفته میشود.[۱۶] گاهی از شب نیمه شعبان به لیلة الصَکّ نیز یاد میشود. صک معرّب چک فارسی و مترادف برات است.[۱۷] و در ترکیه به آن برات کاندیلی گفته میشود.
ابوریحان بیرونی (۳۶۲- پس از ۴۴۰ق) در کتاب «التفهیم» دربارهٔ شب برات آورده است:
محمد غیاثالدین رامپوری شاعر مشهور هندوستان در قرن ۱۳ق نیز در غیاثاللغات -یکی از فرهنگهای فارسی- شب پانزدهم شعبان را شب برات توصیف کرده است که در آن فرشتگان به فرمان خدا روزی انسان را تقسیم میکنند.[۱۹]
میرزا سید مهدی قدسی مشهور به سید الواعظین:
ای امام زمان و مظهر ذات | مر خدا را جمال تو مرآت | |
شب میلاد توست آن شب قدر | که خدا نام آن گذاشت برات | |
تو مگر خضر راه ما باشی | ورنه ره گم کنیم در ظلمات [۲۰] |
- شب رهایی: در آسیای جنوبی به شب نیمه شعبان، شب رهایی گفته میشود.[۲۱]
همچنین لیلة المبارکه و لیلة الرحمه از دیگر اسامی این شب است.[نیازمند منبع]
دیدگاه اهلسنت
اهلسنت بهویژه طریقتهای تصوف آنها به فضیلت نیمه شعبان معتقدند و به شبزندهداری و انجام امور عبادی نظیر خواندن قرآن، برپایی نمازهای مستحبی، دعا و روزهداری در نیمه شعبان اهتمام میورزند. این شب نزد آنان به شب برات معروف است.[۲۲] خواندن صد رکعت نماز یا همان صلوة الخیر که در آن هزار بار سوره توحید خوانده میشود از جمله اعمال عبادی مشترک میان شیعه و اهلسنت است.[۲۳] مراسم شب برات در برخی از مناطق اسلامی مانند شبه قاره هند با زیارت قبور، توزیع غذا و صدقه میان نیازمندان همراه است.[۲۴]
هرچند ابنتیمیه، نظریهپرداز سلفیه، اجتماع مسلمانان در مسجد برای احیا و خواندن نماز صد رکعتی این شب را بدعت دانسته است.[۲۵] و برخی دیگر از وهابیان در قرن چهاردهم و پانزدهم هجری به پیروی از او، شبزندهداری و برگزاری مراسم شب برات را بدعت میدانند.[۲۶][۲۷] [۲۸] اما روایات متعددی از پیامبر(ص) و صحابه دربارهٔ اهمیت عبادت در این شب و مشخص شدن روزی و مقدرات انسان در آن وجود دارد.[۲۹]
اعمال نیمه شعبان
اعمال شب و روز نیمه شعبان | |
شب نیمه شعبان |
اَللّهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنا (هذِهِ) وَ مَوْلُودِها وَ حُجَّتِکَ وَ مَوْعُودِهَا الَّتی قَرَنْتَ اِلی فَضْلِها فَضْلاً فَتَمَّتْ کَلِمَتُکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِکَ وَلا مُعَقِّبَ لاِیاتِکَ نُورُکَ الْمُتَاَلِّقُ وَ ضِیاَّؤُکَ الْمُشْرِقُ وَ الْعَلَمُ النُّورُ فی طَخْیاءِ الدَّیْجُورِ الْغائِبُ الْمَسْتُورُ جَلَّ مَوْلِدُهُ وَ کَرُمَ مَحْتِدُهُ وَالْمَلائِکَةُ شُهَّدُهُ وَالله ناصِرُهُ وَ مُؤَیِّدُهُ اِذا آنَ میعادُهُ وَالْمَلائِکَةُ اَمْدادُهُ سَیْفُ الله الَّذی لا یَنْبوُ وَ نُورُهُ الَّذی لا یَخْبوُ وَ ذوُالْحِلْمِ الَّذی لا یَصْبوُا مَدارُ الَّدهْرِ وَ نَوامیسُ الْعَصْرِ وَ وُلاةُ الاْمْرِ وَالْمُنَزَّلُ عَلَیْهِمْ ما یَتَنَزَّلُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ اَصْحابُ الْحَشْرِ وَالنَّشْرِ تَراجِمَةُ وَحْیِهِ وَ وُلاةُ اَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلی خاتِمِهْم وَ قآئِمِهِمُ الْمَسْتُورِ عَنْ عَوالِمِهِمْ اَللّهُمَّ وَ اَدْرِکَ بِنا أیّامَهُ وَظُهُورَهُ وَقِیامَهُ وَاجْعَلْنا مِنْ اَنْصارِهِ وَاقْرِنْ ثارَنا بِثارِهِ وَاکْتُبْنا فی اَعْوانِهِ وَ خُلَصائِهِ وَ اَحْیِنا فی دَوْلَتِهِ ناعِمینَ وَ بِصُحْبَتِهِ غانِمینَ وَ بِحَقِّهِ قآئِمینَ وَ مِنَ السُّوءِ سالِمینَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَالْحَمْدُ لِله رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَواتُهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیّینَ وَ الْمُرْسَلینَ وَ عَلی اَهْلِ بَیْتِهِ الصّادِقینَ وَ عِتْرَتِهَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْکُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْکَمَ الْحاکِمینَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْکُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْکَمَ الْحاکِمینَ.
اَللّهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِنْ خَشْیَتِکَ ما یَحُولُ بَیْنَنا وَ بَیْنَ مَعْصِیَتِکَ وَ مِنْ طاعَتِکَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ رِضْوانَکَ وَ مِنَ الْیَقینِ ما یَهُونُ عَلَیْنا بِهِ مُصیباتُ الدُّنْیا اَللّهُمَّ اَمْتِعْنا بِاَسْماعِنا وَ اَبْصارِنا وَ قُوَّتِنا ما اَحْیَیْتَنا وَاجْعَلْهُ الْوارِثَ مِنّا وَاجْعَلْ ثارَنا عَلی مَنْ ظَلَمَنا وَانْصُرنا عَلی مَنْ عادانا وَلا تَجْعَلْ مُصیبَتَنا فی دینِنا وَلا تَجْعَلِ الدُّنْیا اَکْبَرَ هَمِّنا وَلا مَبْلَغَ عِلْمِنا وَلا تُسَلِّطْ عَلَیْنا مَنْ لا یَرْحَمُنا بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
اللَهُمَّ لَکَ سَجَدَ سَوَادِی وَ خَیَالِی وَ بَیَاضِی، یَا عَظِیمَ کُلِّ عَظِیمٍ اغْفِرْ لِی ذَنْبِیَ الْعَظِیمَ، فَإنَّهُ لَا یَغْفِرُهُ غَیْرُکَ. «بار پروردگارا! سجده کرد برای تو سیاهی من و خیال من و سفیدی من،( تمام مراتب و درجات وجود من، از طبع و بدن، و از خیال و مثال، و از نفس و حقیقت من )ای بزرگ هر بزرگی! بیامرز بر من گناه مرا که بزرگ است، چون نمیآمرزد آنرا غیر از تو.» رسول خدا فرمود: کسی که این عمل را بجای آرد هفتاد و دو هزار گناه از دیوان گناهانش محو میشود، و به اندازۀ آن در دیوان طاعاتش نوشته میشود، و از پدر و مادرش هفتاد هزار گناه خدا میآمرزد.
اَللّهُمَّ اِنّی اِلَیْکَ فَقیرٌ وَمِنْ عَذاِبکَ خائِفٌ مُسْتَجیرٌ اَللّهُمَّ لا تُبَدِّلْ اِسْمی وَلا تُغَیِّرْ جِسْمی وَلاتَجْهَدْ بَلاَئی وَلا تُشْمِتْ بی اَعْدائی اَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عِقابِکَ وَ اَعُوذُ بِرَحْمَتِکَ مِنْ عَذابِکَ وَ اَعُوذُ بِرِضاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ اَعُوذُبِکَ مِنْکَ جَلَّ ثَناؤُکَ اَنْتَ کَما اَثْنَیْتَ عَلی نَفْسِکَ وَ فَوْقَ ما یَقُولُ الْقآئِلُونَ. |
روز نیمه شعبان |
|